Đánh thuế thu nhập cá nhân không chỉ là một biện pháp để tăng nguồn thu ngân sách nhà nước mà còn đòi hỏi sự khéo léo trong việc thiết kế, truyền thông và triển khai chính sách. Tuy nhiên, đề xuất mới đây trong Dự thảo Luật thuế Thu nhập cá nhân liên quan đến giao dịch bất động sản cho thấy dường như sự tinh tế trong “nghệ thuật đánh thuế” còn bị thiếu vắng.
Một trong những yếu tố quan trọng hàng đầu khi thiết kế chính sách thuế thu nhập cá nhân là thuế suất biên, tức là mức thuế được áp dụng cho phần thu nhập tăng thêm. Nếu thuế suất biên quá cao, điều này có thể làm giảm đáng kể lợi ích mà người lao động nhận được khi họ tăng thu nhập, dẫn đến tình trạng giảm cung lao động chất lượng cao cũng như năng suất lao động toàn xã hội.
Ví dụ cụ thể, một cá nhân đang nhận mức lương 50 triệu đồng mỗi tháng và có cơ hội tăng lên 60 triệu đồng mỗi tháng nhờ làm thêm giờ. Tuy nhiên, nếu phần thu nhập tăng thêm này bị đánh thuế với mức 30%, thì lợi ích thực tế mà cá nhân đó nhận được sẽ giảm đáng kể. Điều này không chỉ ảnh hưởng trực tiếp đến cá nhân mà còn gây ra những tác động tiêu cực cho nền kinh tế.
Cá nhân thường có nhiều cách để tránh thuế thu nhập cá nhân khi đối mặt với mức thuế cao. Họ có thể chuyển đổi thu nhập thành các hình thức không chịu thuế như quà tặng hoặc các loại phúc lợi ngoài lương. Một số trường hợp thậm chí cố tình báo cáo thu nhập thấp hơn thực tế. Thậm chí, một số người có thể lựa chọn chuyển sang làm việc trong khu vực phi chính thức để tránh bị truy thu thuế.
Những hành vi này không chỉ dẫn đến thất thu ngân sách nhà nước mà còn làm suy yếu sự công bằng và lòng tin vào hệ thống thuế. Để đảm bảo hiệu quả kinh tế, chính sách thuế thu nhập cá nhân cần được thiết kế sao cho thuế suất biên không quá cao, đặc biệt ở nhóm thu nhập trung cao – nhóm có tiềm năng tạo ra giá trị lớn cho nền kinh tế.
Bên cạnh đó, số bậc thuế cần được cân nhắc kỹ lưỡng để đảm bảo phân hóa các nhóm thu nhập một cách hợp lý, đảm bảo công bằng nhưng không nên quá nhiều để tránh gây phức tạp trong quá trình tính toán và khai báo thuế. Khoảng cách giữa các bậc thuế cũng cần được thiết kế hợp lý, tránh tình trạng giãn bậc quá rộng dẫn đến nhiều người có thu nhập khác nhau lại rơi vào cùng một mức thuế.
Tóm lại, việc thiết kế chính sách thuế thu nhập cá nhân đòi hỏi sự cân nhắc kỹ lưỡng và một “nghệ thuật đánh thuế” tinh tế để đảm bảo hiệu quả kinh tế và công bằng xã hội. Nếu được xây dựng một cách hợp lý, Luật Thuế Thu nhập cá nhân mới không chỉ giúp Nhà nước huy động nguồn thu một cách bền vững mà còn góp phần tạo ra một môi trường lao động, đầu tư và học tập lành mạnh, giúp nền kinh tế phát triển một cách hiệu quả, cân bằng và có chiều sâu.