Chính phủ đã thực hiện sửa đổi Nghị định 107/2018/NĐ-CP về kinh doanh và xuất khẩu gạo, với kỳ vọng tạo ra một môi trường kinh doanh minh bạch và lành mạnh. Điều này sẽ giúp nâng cao hiệu quả của chuỗi giá trị lúa gạo và tăng thu nhập cho nông dân. Sau 7 năm triển khai, Nghị định 107 đã có tác động tích cực đến hoạt động kinh doanh xuất khẩu gạo. Tuy nhiên, quá trình thực thi cũng đã bộc lộ một số vấn đề cần được sửa đổi.

Năm 2025, Chính phủ đã ban hành Nghị định 01/2025/NĐ-CP sửa đổi một số điều của Nghị định 107 về kinh doanh và xuất khẩu gạo. Phó Cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công Thương) Trần Thanh Hải cho biết, Bộ Công Thương đã nhiều lần họp và tổ chức hội thảo để lấy ý kiến về dự thảo Nghị định sửa đổi Nghị định 107. Qua đó, Bộ đã cập nhật và điều chỉnh các quy định để phù hợp với tình hình thực tiễn, tạo hành lang pháp lý thuận lợi cho hoạt động kinh doanh và xuất khẩu gạo.

Lúa gạo là ngành sản xuất quan trọng của Việt Nam, tạo sinh kế cho hàng chục triệu nông dân. Những năm qua, Việt Nam đã đạt được nhiều thành tựu trong sản xuất lúa gạo, góp phần bảo đảm an ninh lương thực quốc gia và giữ vững vị trí là một trong những nước xuất khẩu gạo hàng đầu thế giới. Tuy nhiên, ngành hàng lúa gạo Việt Nam vẫn còn nhiều khó khăn, đặc biệt là khó khăn nội tại về chuỗi liên kết sản xuất, tiêu thụ lúa gạo thiếu tính bền vững.

Giới chuyên gia nhận định, vấn đề cốt lõi là tiếp tục nâng cao hiệu quả công tác điều hành xuất khẩu gạo, thúc đẩy tiêu thụ lúa gạo hàng hóa cho người dân với giá có lợi nhất. Để mở rộng thị trường xuất khẩu, TS Lê Quốc Phương, nguyên Phó Giám đốc Trung tâm Thông tin Công nghiệp và Thương mại (Bộ Công Thương), cho rằng ngành lúa gạo Việt Nam cần dịch chuyển mạnh mẽ sang các dòng sản phẩm có giá trị gia tăng cao như gạo hữu cơ, gạo thơm, gạo Japonica sạch, phát thải thấp.

Xuất khẩu gạo đang đối diện với những quy định kỹ thuật ngày càng khắt khe từ các nước nhập khẩu. Việc Nhà nước và các hiệp hội, ngành hàng chủ động đàm phán cấp Chính phủ, xây dựng hàng rào kỹ thuật ngược và hỗ trợ doanh nghiệp bằng các công cụ phòng vệ thương mại sẽ giúp tạo ‘lá chắn’ bảo vệ cho hạt gạo Việt. Theo Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Phùng Đức Tiến, Bộ và các địa phương đang đẩy nhanh việc thực hiện Đề án 1 triệu héc ta chuyên canh lúa chất lượng cao, phát thải thấp để có nguồn cung gạo chất lượng cao và bền vững.

Giới chuyên gia dự báo, xuất khẩu gạo năm 2025 sẽ giảm cả lượng và giá so với năm 2024. Vì vậy, việc duy trì thị phần tại các thị trường truyền thống, tập trung vào phân khúc chất lượng cao được xem là giải pháp then chốt để giữ vị thế của gạo Việt. Trong hơn 1 tháng qua, giá gạo xuất khẩu của Việt Nam luôn duy trì đà tăng nhẹ. Gạo Việt Nam giữ được giá xuất khẩu cao nhờ lợi thế gạo thơm và gạo chất lượng cao chiếm tỷ trọng lớn. Tuy nhiên, 2 tháng đầu năm 2025, giá gạo xuất khẩu liên tục giảm đã tác động mạnh đến thị trường lúa gạo trong nước.

Do vậy, việc thực hiện các giải pháp kiểm soát thu mua, dự trữ, xuất khẩu gạo góp phần làm lành mạnh thị trường cấp thiết hơn bao giờ hết. Thông qua các giải pháp này, ngành xuất khẩu gạo Việt Nam có thể đối mặt với những thách thức và tận dụng những cơ hội mới trên thị trường quốc tế.

Xuất khẩu gạo của Việt Nam đang đối mặt với một nghịch lý đáng lo ngại trong bối cảnh thị trường toàn cầu biến động. Mặc dù bán được nhiều gạo hơn nhưng lại thu về ít tiền hơn, cho thấy những thách thức sâu sắc trong việc nâng tầm giá trị hạt gạo Việt trên trường quốc tế.

Theo số liệu từ Bộ Nông nghiệp và Môi trường, trong 6 tháng đầu năm 2025, xuất khẩu gạo của Việt Nam đạt 4,9 triệu tấn, tăng 7,6% so với cùng kỳ năm trước. Tuy nhiên, giá trị xuất khẩu lại giảm 12,2%, chỉ còn 2,54 tỷ USD. Kéo theo đó, giá gạo xuất khẩu bình quân cũng đã giảm mạnh 18,4%, xuống mức 517,5 USD/tấn.

Tình trạng bán nhiều, thu ít trong xuất khẩu gạo không phải là vấn mới, mà là hệ quả kéo dài từ những hạn chế mang tính cấu trúc của ngành. Một trong những nguyên nhân cốt lõi là việc Việt Nam vẫn chủ yếu xuất khẩu gạo thô – loại sản phẩm có giá trị gia tăng thấp, khó cạnh tranh bằng chất lượng hay thương hiệu mà chủ yếu dựa vào giá rẻ. Bên cạnh đó, thương hiệu gạo Việt Nam trên thị trường quốc tế còn khá mờ nhạt.

Trong bối cảnh ngành lúa gạo đối mặt nhiều thách thức, Việt Nam đang từng bước chuyển mình theo hướng chiến lược hơn, hướng tới phát triển bền vững và gia tăng giá trị. Nổi bật là xu hướng sản xuất gạo xanh phát thải thấp – được ví như tấm hộ chiếu xanh đưa nông nghiệp Việt ra thế giới. Đây là dòng sản phẩm tiên phong đáp ứng đúng xu hướng tiêu dùng thân thiện môi trường, đặc biệt tại các phân khúc cao cấp, và hiện Việt Nam là quốc gia duy nhất sở hữu sản phẩm này, tạo ra lợi thế cạnh tranh đáng kể trong việc xây dựng thương hiệu quốc gia.

Ngành lúa gạo Việt Nam đang ở một ngã rẽ quan trọng – nơi viên ngọc thô cần được mài giũa thành sản phẩm có giá trị cao. Hành trình này đòi hỏi sự phối hợp đồng bộ, quyết liệt giữa Chính phủ, doanh nghiệp và người nông dân, để không chỉ gia tăng sản lượng mà còn nâng tầm giá trị, khẳng định vị thế gạo xanh của Việt Nam trên bản đồ nông nghiệp thế giới.

Trong thời gian tới, để khắc phục tình trạng này, các doanh nghiệp xuất khẩu gạo cần chú trọng hơn đến việc nâng cao chất lượng sản phẩm, tăng cường quảng bá thương hiệu và tìm kiếm thị trường mới. Đồng thời, cần có sự hỗ trợ từ Chính phủ trong việc xây dựng thương hiệu quốc gia và thúc đẩy quá trình sản xuất bền vững.

Xuất khẩu gạo là một ngành quan trọng của Việt Nam, không chỉ mang lại nguồn thu đáng kể mà còn đóng góp vào việc đảm bảo an ninh lương thực toàn cầu. Vì vậy, việc tìm ra giải pháp để nâng cao giá trị xuất khẩu gạo là điều cần thiết để duy trì và phát triển ngành này trong bối cảnh cạnh tranh toàn cầu.

Trong bối cảnh hiện nay, khi mà vấn đề biến đổi khí hậu đang trở thành một thách thức toàn cầu, Việt Nam đã và đang thực hiện nhiều biện pháp nhằm giảm thiểu tác động của biến đổi khí hậu đối với môi trường và nền kinh tế. Một trong những nỗ lực đáng kể của Việt Nam là việc đưa ra sản phẩm “gạo phát thải thấp” từ Đề án 1 triệu ha lúa chất lượng cao. Sản phẩm này không chỉ đáp ứng nhu cầu của thị trường nội địa mà còn hướng tới xuất khẩu sang các thị trường quốc tế khó tính như Nhật Bản.

Gạo phát thải thấp của Việt Nam được sản xuất dựa trên quy trình canh tác bền vững, với mục tiêu giảm thiểu phát thải khí nhà kính và đảm bảo chất lượng cao. Sản phẩm này đã được chứng nhận bởi các tổ chức quốc tế, đảm bảo tính xác thực và uy tín trên thị trường toàn cầu. Việc xuất khẩu gạo phát thải thấp sang Nhật Bản đánh dấu một bước tiến quan trọng của ngành hàng lúa gạo Việt Nam, mở ra cơ hội mới cho các doanh nghiệp xuất khẩu gạo trong việc tiếp cận và chinh phục các thị trường cao cấp.

Các doanh nghiệp Việt Nam đang tích cực tham gia vào Đề án 1 triệu ha nhằm tăng cường sản xuất gạo chất lượng cao và giảm phát thải khí nhà kính. Sự tham gia tích cực này không chỉ giúp các doanh nghiệp nâng cao năng lực sản xuất và chất lượng sản phẩm mà còn góp phần vào việc thực hiện mục tiêu quốc gia về giảm thiểu biến đổi khí hậu. Các chuyên gia nhận định rằng gạo phát thải thấp của Việt Nam có tiềm năng lớn để xâm nhập vào các thị trường cao cấp như Nhật Bản, EU, Mỹ và Úc, những thị trường có yêu cầu cao về chất lượng và tiêu chuẩn sản xuất.

Tuy nhiên, để đạt được thành công trong việc xuất khẩu gạo phát thải thấp, các doanh nghiệp cần tập trung vào việc xây dựng thương hiệu và tăng cường chất lượng sản phẩm. Việc xây dựng một thương hiệu mạnh và uy tín sẽ giúp gạo phát thải thấp của Việt Nam có thể cạnh tranh tốt hơn trên thị trường quốc tế. Đồng thời, chất lượng sản phẩm phải được đảm bảo để đáp ứng các tiêu chuẩn cao của thị trường nhập khẩu.

Thủ tướng Chính phủ đã yêu cầu các địa phương hoàn thành việc quy hoạch vùng chuyên canh 1 triệu ha lúa chất lượng cao trong quý 3/2025. Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn cũng được giao nhiệm vụ xây dựng và triển khai chiến lược phát triển thương hiệu gạo Việt phát thải thấp. Với gạo phát thải thấp, Việt Nam kỳ vọng sẽ thay đổi cục diện thị trường gạo toàn cầu và trở thành một trong những nước xuất khẩu gạo hàng đầu thế giới.

Sự thành công của Đề án 1 triệu ha không chỉ góp phần vào việc nâng cao thu nhập cho nông dân mà còn giúp bảo vệ môi trường thông qua việc áp dụng các quy trình canh tác bền vững và giảm phát thải khí nhà kính. Đây là một mô hình sản xuất bền vững, không chỉ có ý nghĩa về mặt kinh tế mà còn có ý nghĩa quan trọng về mặt môi trường và xã hội. Việc nhân rộng mô hình này sẽ có tác động tích cực đến nhiều vùng nông thôn và góp phần vào việc thực hiện các mục tiêu phát triển bền vững của Việt Nam.