Trong xã hội hiện đại, một hiện tượng đáng buồn đang diễn ra ở nhiều gia đình: cha mẹ và con cái sống chung nhưng ngày càng xa cách về mặt tình cảm. Hiện tượng này được gọi là ‘family estrangement’ (xa cách nội tâm trong gia đình). Mặc dù vẫn cùng ăn cơm, vẫn chào hỏi mỗi ngày, nhưng khoảng cách giữa nhiều bậc cha mẹ và con cái ngày càng lớn dần mà không ai kịp nhận ra. Không có cãi vã, không xung đột, nhưng họ chỉ đơn giản là không còn chuyện gì để nói.

Một bà mẹ 43 tuổi chia sẻ rằng con trai cô ‘ngoan’, chưa từng khiến cô phiền lòng, nhưng càng lớn càng xa cách mẹ. Con trai cô cứ về tới nhà là đóng cửa phòng, mẹ gọi ăn cơm cũng chỉ đáp ‘dạ’. Ngồi ăn chưa xong đã rút điện thoại ra lướt. Hỏi gì cũng trả lời cụt lủn. Cô thấy con ngay trước mắt mà như đang dần biến mất khỏi đời mình.

Theo báo cáo của tổ chức Stand Alone (Anh), có tới 1/4 người trẻ trưởng thành từng có giai đoạn ‘xa cách hoàn toàn’ với cha mẹ về mặt cảm xúc, dù vẫn đang sống cùng mái nhà. Tại Trung Quốc, một nghiên cứu đăng trên Frontiers in Psychology năm 2023 cũng chỉ ra rằng các sinh viên có sự kết nối gia đình thấp sẽ dễ rơi vào trạng thái cô đơn và trầm cảm hơn gấp đôi so với nhóm có nền tảng giao tiếp tích cực.

Theo lý thuyết gắn bó cảm xúc (attachment theory), trẻ lớn lên trong môi trường mà cảm xúc bị xem nhẹ hoặc bị kiểm soát quá mức sẽ dần phát triển kiểu gắn bó ‘né tránh’ (avoidant): không chia sẻ, không kết nối và tự rút vào thế giới riêng. Sự hiện diện thể chất như cùng ăn cơm, ngủ chung nhà không đồng nghĩa với sự hiện diện tình cảm.

Thói quen ‘phubbing’ (lơ người đối diện vì chăm chú vào điện thoại) cũng là yếu tố khiến trẻ cảm thấy mình không còn là ưu tiên trong mắt người lớn. Không ít phụ huynh cảm thấy hụt hẫng khi thấy con cái ít nói, ít tâm sự. Họ cho rằng mình đã hy sinh rất nhiều, tại sao lại bị con ‘bỏ rơi’ về mặt cảm xúc?

Theo chuyên gia tâm lý học phát triển, vấn đề không nằm ở việc ‘thiếu quan tâm’ mà là ở cách quan tâm sai thời điểm, sai phương pháp. Nhiều cha mẹ hay hỏi ‘Hôm nay được mấy điểm?’, ‘Học đến đâu rồi?’… nhưng lại ít khi hỏi ‘Dạo này con có vui không?’, ‘Hôm nay con thế nào?’… Dần dà, trong mắt con, cha mẹ dường như chỉ quan tâm đến thành tích mà không phải con người thật của mình.

Áp lực thành công, sự kỳ vọng và nhịp sống quá nhanh khiến những cuộc trò chuyện chân thành dần biến mất. Dù không có một tiếng la mắng, vẫn có hàng trăm lần im lặng làm tổn thương.

Để ‘gặp lại’ con trong chính ngôi nhà của mình, các chuyên gia tâm lý học gia đình khuyến nghị một số cách sau: Tạo ra những khoảng thời gian ‘không kỳ vọng’, lắng nghe mà không phản ứng vội, thiết lập lại ‘những nghi thức gia đình’, và chấp nhận sự thay đổi như một phần của trưởng thành.

Gia đình chị B, 32 tuổi, sống tại TP.HCM, đang đối mặt với những thách thức và căng thẳng không lường trước. Là con út trong một gia đình có bốn anh em trai, chị B đã lớn lên trong sự yêu thương và đùm bọc của cha mẹ và các anh. Tuy nhiên, mọi thứ đã thay đổi khi chị dâu trưởng xuất hiện và thay đổi lối sống của gia đình.

Chị B chia sẻ, ban đầu chị dâu của cô gây thiện cảm nhờ sự khéo léo và biết cách lấy lòng gia đình. Tuy nhiên, sau đó, chị dâu bắt đầu thay đổi lối sống, trở nên xa hoa và chi tiêu phung phí. Không chỉ vậy, chị dâu cũng ngày càng xa cách với nhà chồng, khiến cho không khí gia đình trở nên căng thẳng.

Chị B cho biết, mặc dù cô vẫn dành dụm tiền để cho anh chị mượn lúc khó khăn, nhưng khi cô cần tiền để khám bệnh, chị dâu chỉ hứa hẹn và trả một phần nhỏ. Điều này khiến cho chị B cảm thấy hụt hẫng và khoảng cách giữa cô và anh chị bắt đầu lớn.

Tình hình trở nên tồi tệ hơn khi vợ chồng anh cả gặp khó khăn tài chính, và cha mẹ phải cầm cố nhà để hỗ trợ vốn làm ăn. Lúc này, mâu thuẫn trong gia đình bắt đầu leo thang. Chị B chia sẻ, kể từ khi chị dâu xuất hiện, khoảng cách giữa các thành viên trong gia đình ngày càng xa. Anh nghe theo vợ tuyệt đối và không còn quan tâm, gần gũi với các em như trước.

Cha mẹ chị B vẫn phải thay con chăm cháu, trông nhà, phụ bán hàng cho vợ chồng anh cả, nhưng mọi nỗ lực của họ bị chị dâu phủ nhận. Sau khi cha mẹ chồng phải vay mượn khắp nơi để chuộc lại căn nhà từng bị cầm cố, vợ chồng anh cả tiếp tục xây một ngôi nhà trị giá 6 tỉ đồng ngay trên đất của cha mẹ, nhưng họ không có một lời cảm ơn hay hành động trả nợ nào dành cho đấng sinh thành.

Mâu thuẫn trong gia đình càng trở nên nghiêm trọng, thậm chí anh hai và anh ba đã cắt đứt liên lạc, không còn nhìn mặt anh cả. Tiến sĩ tâm lý Tô Nhi A nhận xét về chị B: “Em chưa sẵn sàng cho hành trình trưởng thành của chính mình. Khi anh trai lập gia đình, em cảm thấy hụt hẫng và trách móc người mới bước vào. Nhưng tình thân không phải là điều mặc định, nó cần được vun đắp bằng sự thấu hiểu và sẻ chia từ tất cả các thành viên. Tình cảm gia đình không đứng yên, mà luôn vận động theo thời gian, nếu biết gìn giữ, nó sẽ sâu sắc hơn.

Một người mới không thể khiến cả gia đình chao đảo nếu nền tảng gắn bó đủ vững. Và cha mẹ cũng không có nghĩa vụ phải gồng gánh con cái mãi, nếu họ còn lo là vì thương. Vì vậy, khi em chủ động nhìn nhận mọi thứ, sẽ sống chất lượng và đỡ bi quan hơn”. Cuộc sống gia đình của chị B hiện nay đã trở nên căng thẳng và rạn nứt. Việc chị dâu trưởng thay đổi lối sống và cách đối xử với gia đình đã khiến cho khoảng cách giữa các thành viên trong gia đình ngày càng xa.

Tuy nhiên, qua câu chuyện của chị B, tiến sĩ tâm lý Tô Nhi A muốn nhấn mạnh tầm quan trọng của việc vun đắp tình thân và sự thấu hiểu trong gia đình. Để có một gia đình hạnh phúc và gắn bó, các thành viên cần phải có sự thấu hiểu, sẻ chia và tôn trọng lẫn nhau. Chỉ khi có được nền tảng gắn bó vững chắc, gia đình mới có thể vượt qua những khó khăn và thách thức trong cuộc sống.

…