Đại học Kinh tế Quốc dân (NEU) vừa gửi kiến nghị tới Chính phủ và các bộ ngành liên quan về các vấn đề kinh tế đang được quan tâm hiện nay. Trong đó, đổi mới mô hình tăng trưởng để tạo tiền đề cho tăng trưởng kinh tế là một trong năm vấn đề được NEU đề cập đến.

Cụ thể, các chuyên gia của NEU cho rằng, bên cạnh các giải pháp như tinh giảm hệ thống doanh nghiệp nhà nước và nâng cao chất lượng thể chế, tìm kiếm các nguồn thu bền vững mới để thay thế một phần cho các nguồn thu truyền thống cũng là yếu tố quan trọng. Theo đó, Việt Nam nên cân nhắc đánh thuế căn nhà thứ hai trở đi nhằm hạn chế tình trạng đầu cơ và găm giữ bất động sản. Đây là nguyên nhân khiến tình trạng ‘đô thị ma’ xuất hiện, kéo theo sự khan hiếm nguồn cung trên thị trường thứ cấp.

Nhóm nghiên cứu NEU đánh giá, khi chi phí sở hữu căn nhà thứ hai tăng lên do thuế, những chủ thể găm giữ sẽ có xu hướng sử dụng hiệu quả hơn bằng cách buộc phải bán bớt hoặc cho thuê, hoặc đưa vào hoạt động sản xuất kinh doanh. Từ đó, giúp tăng nguồn cung và góp phần hạ nhiệt giá nhà trên thị trường, từ đó hỗ trợ thị trường bất động sản trở nên lành mạnh cũng như tránh lãng phí tài nguyên.

Thứ hai, sửa đổi/cắt giảm gánh nặng thuế thu nhập cá nhân nên được thực hiện trong bối cảnh căng thẳng thương mại gia tăng và đối mặt với nguy cơ các quốc gia như Mỹ áp đặt thuế quan cao. Theo các nhà nghiên cứu, mức giảm trừ gia cảnh chậm được điều chỉnh, không theo kịp lạm phát và chi phí sinh hoạt thực tế, cũng như bậc thuế quá sát nhau khiến nhiều người dân, đặc biệt là tầng lớp trung lưu và thu nhập thấp phải chịu thuế ở mức cao ngay cả khi thu nhập chỉ vừa đủ để trang trải cuộc sống.

Chính vì vậy, nếu điều chỉnh giảm sắc thuế này sẽ giúp tăng thu nhập khả dụng cho người dân, từ đó khuyến khích người dân tăng chi tiêu cho hàng hóa, dịch vụ trong nước và bù đắp một phần sụt giảm từ hoạt động xuất khẩu.

Thứ ba, Việt Nam nên áp dụng chính sách ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp dựa trên tỷ lệ nội địa hóa của các doanh nghiệp xuất khẩu. Nhóm nghiên cứu NEU đánh giá đây là một công cụ hiệu quả để phát triển công nghiệp phụ trợ và tăng cường khả năng chống chịu của nền kinh tế trước các biến động thương mại toàn cầu.

Thông qua việc chủ động nguồn cung trong nước, các doanh nghiệp xuất khẩu Việt Nam sẽ giảm thiểu được rủi ro bị ảnh hưởng từ các chính sách thương mại quốc tế bất lợi, đảm bảo tính ổn định và bền vững cho hoạt động xuất khẩu.

Năm chủ đề được các chuyên gia NEU kiến nghị lên Chính phủ bao gồm: (i) Đổi mới mô hình tăng trưởng kết hợp cải cách thể chế nhằm tạo tiền đề cho tăng trưởng kinh tế; (ii) Hoàn thiện tư duy và cách thức nhìn nhận khu vực kinh tế tư nhân; (iii) Cải thiện chất lượng đầu tư công hướng tới mục tiêu tăng trưởng trung hạn; (iv) Tăng cường phát triển nền kinh tế số và kinh tế xanh và (v) Phát triển các vùng kinh tế động lực nhằm tạo đà cho tăng trưởng kinh tế.

Cũng tại bản kiến nghị, nhóm nghiên cứu NEU nhận định, từ năm 2011 đến nay, so với các khu vực kinh tế khác, khu vực kinh tế tư nhân tại Việt Nam còn tồn tại 3 hạn chế bao gồm: (i) có hiệu quả kinh doanh thấp nhất; (ii) có trình độ khoa học công nghệ thấp nhất và (iii) thu nhập của người lao động thấp nhất.

Đối mặt với thực trạng khu vực kinh tế tư nhân đang có biểu hiện ‘chững lại’ về mặt tốc độ, nhóm nghiên cứu đề xuất Chính phủ cần hoàn thiện chính sách thuế bình đẳng cho các doanh nghiệp tư nhân so với các doanh nghiệp nhà nước và doanh nghiệp FDI.

Thứ nhất, cần thực hiện nhanh chóng áp dụng chính sách thuế tối thiểu toàn cầu. Theo các nhà khoa học NEU, mức thuế thu nhập doanh nghiệp phổ biến ở Việt Nam hiện nay là 20%. Tuy nhiên, thông qua các chính sách ưu đãi, khu vực FDI được hưởng mức thuế suất trung bình vào khoảng 12%, đồng nghĩa chênh lệch khoảng 2,7% so với thuế tối thiểu toàn cầu.

Thứ hai, phải giải quyết hợp lý vấn đề liên quan đến chuyển giá của các doanh nghiệp FDI. Theo đó, cần ngăn chặn hiện tượng các doanh nghiệp FDI hoạt động kinh doanh có lãi tại Việt Nam nhưng tìm cách chuyển thành chi phí nguyên nhiên vật liệu, thiết bị, tài sản trí tuệ, dịch vụ nhập khẩu với giá khá cao. Trong đó, người xuất khẩu chính là công ty mẹ ở nước ngoài để có được khoản thu lời lớn.

Cuối cùng, xóa bỏ tình trạng trốn thuế của các doanh nghiệp FDI thông qua chính sách chuyển giá bất hợp lý. Nhóm nghiên cứu NEU cho rằng cơ quan chức năng cần nghiên cứu áp dụng các biện pháp phòng chống trốn và tránh thuế đang áp dụng tại các nước tiên tiến để giải quyết vấn đề trên.

Từ năm 2011 đến nay, lợi nhuận trước thuế bình quân của một doanh nghiệp tư nhân chỉ bằng 0,52% của doanh nghiệp nhà nước và gần 3,1% của doanh nghiệp FDI, đồng thời năng suất lao động chỉ bằng 34% năng suất lao động của khu vực doanh nghiệp nhà nước và khoảng 69% năng suất lao động của khu vực FDI.

Bên cạnh đó, theo số liệu từ Cục Thống kê (2023), nếu xét các doanh nghiệp chế biến chế tạo khu vực tư nhân hiện nay, tỷ lệ sử dụng công nghệ lần lượt là 12%, 23% và 56% (cao, trung bình và thấp). Ngoài ra, thu nhập bình quân của người lao động doanh nghiệp tư nhân chỉ bằng 57,1% doanh nghiệp nhà nước, 78,4% doanh nghiệp FDI.

Xây dựng mô hình tăng trưởng mới đòi hỏi việc phân bổ vốn đầu tư công phải mang tính “kiến tạo” để thúc đẩy, dẫn dắt sự phát triển. trọng tâm vào các ngành công nghệ cao, chuyển đổi số, sáng tạo, cơ sở hạ tầng xanh… Hiện nay, việc xây dựng một lộ trình toàn diện để đạt được tăng trưởng cao và bền vững là hết sức cần thiết. Điều này giúp Việt Nam hiện thực hóa mục tiêu trở thành một nước có thu nhập trung bình cao vào năm 2030 và trở thành một nước phát triển, thu nhập cao vào năm 2045.

Các chuyên gia từ Đại học Kinh tế Quốc dân đề xuất việc thiết lập các cơ chế đặc biệt để rút ngắn quy trình đầu tư công, từ khâu chuẩn bị đến thực hiện, đặc biệt là với các dự án quan trọng mang tính quốc gia. Họ cũng nhấn mạnh việc cần áp dụng các tiêu chí đánh giá hiệu quả đầu tư công một cách định lượng gắn với mục tiêu tăng trưởng và tạo việc làm. Điều này khác biệt với cách đánh giá chỉ dựa vào tiêu chí tài khóa hoặc giải ngân vốn.

PGS.TS Phạm Thế Anh chỉ ra rằng các quốc gia Đông Á đã thành công nhờ triển khai các chính sách phát triển đồng bộ và có chiến lược. Nhà nước cần có định hướng mạnh mẽ trong việc xác định các ngành kinh tế chủ lực, xây dựng kế hoạch phát triển dài hạn và tạo ra các chính sách hỗ trợ cụ thể về thuế, tín dụng và môi trường kinh doanh cho các ngành này. Chính sách ưu tiên phát triển các ngành xuất khẩu có giá trị gia tăng cao được coi là hướng đi chiến lược để nâng cao hiệu quả kinh tế và đảm bảo phát triển bền vững. Đầu tư công hiệu quả và nâng cao chất lượng nguồn nhân lực cũng được xác định là các yếu tố quan trọng.

Để đảm bảo hiệu quả của đầu tư công, việc thiết lập các tiêu chí phân bổ vốn rõ ràng và khách quan là cần thiết. Cơ chế quản lý đầu tư công cần đổi mới theo hướng thiết lập cơ chế giám sát, đánh giá độc lập, có phản hồi chính sách linh hoạt với trách nhiệm giải trình cao hơn. Để đầu tư công có thể đóng vai trò “vốn mồi”, kích thích đầu tư từ nhiều thành phần kinh tế, cần đầu tư vào các dự án có tính lan tỏa cao. Hoàn thiện khung pháp lý cho PPP (đối tác công-tư), chuẩn hóa quy trình đấu thầu và phân bổ rủi ro trong các dự án hạ tầng trọng điểm cũng là yêu cầu cần thiết.

PGS.TS Nguyễn Ngọc Sơn nhấn mạnh vai trò định hướng của Nhà nước và đề xuất phân rõ hai nhóm chức năng: quyết sách chính trị do Đảng đưa ra và vấn đề kỹ trị giao cho nhà nước pháp quyền. Ưu tiên hàng đầu hiện nay là tăng cường năng lực của nhà nước để có thể điều phối và quản lý hiệu quả trong một nền kinh tế ngày càng trở nên phức tạp. Việc mở biên chính sách theo hướng vùng hóa cũng là hướng đi quan trọng, đặc biệt khi các địa phương sáp nhập và xóa bỏ cấp trung gian, tạo ra những dư địa mới cho liên kết vùng nhưng cũng đặt ra những thách thức về quản trị địa phương trên không gian lãnh thổ rộng lớn hơn.

Chuyển hóa chính sách thành hành động cụ thể: Thách thức trong thực thi và giải pháp cho phát triển kinh tế tư nhân

Trong quá trình phát triển kinh tế tư nhân tại Việt Nam, vẫn còn tồn tại khoảng cách lớn giữa chính sách và thực thi. Gần 45% doanh nghiệp cho biết gặp khó khăn khi thực hiện thủ tục hành chính, đặc biệt trong nhóm doanh nghiệp nhỏ và siêu nhỏ. Tại Đà Nẵng, một dự án xây dựng phải mất tới 28 tuần chỉ để hoàn thành chuỗi thủ tục liên quan đến đất đai, môi trường và xây dựng. Điều này cho thấy chi phí thời gian đang bào mòn động lực đầu tư.

Ông Đậu Anh Tuấn, Phó Tổng thư ký VCCI, nhận định: ‘Chúng ta đã ban hành nhiều chính sách đúng đắn và phù hợp, nhưng vấn đề quan trọng trong thời gian tới là làm thế nào để thực thi hiệu quả các chính sách này.’ Theo ông Tuấn, việc triển khai chính sách một cách năng động và sáng tạo tại các địa phương đóng vai trò then chốt.

Chính phủ và Thủ tướng Chính phủ đã có nhiều chỉ đạo quyết liệt nhằm tháo gỡ các nút thắt này. Hàng loạt văn bản đã được ban hành nhằm đẩy mạnh phân cấp, phân quyền, phân định rõ thẩm quyền giữa Chính phủ và chính quyền địa phương hai cấp. Nhiều địa phương đã có chuyển biến tích cực: quy trình nhanh hơn, thái độ phục vụ cải thiện rõ rệt.

Tuy nhiên, vẫn còn không ít nơi loay hoay trong cách làm. Câu hỏi được đặt ra là vì sao một số nơi có thể thu hút hàng trăm doanh nghiệp trong khi nơi khác lại để nhà đầu tư ‘bỏ đi trong im lặng’? Câu trả lời nằm ở tinh thần thực thi – thứ không thể có nếu thiếu một cơ chế khuyến khích đúng và những ràng buộc trách nhiệm rõ ràng.

Ông Đậu Anh Tuấn kêu gọi thiết lập một hệ tiêu chí gắn trách nhiệm với hiệu quả hành động: ‘Việc xây dựng một môi trường không sợ hãi, khơi dậy niềm tự hào khi hỗ trợ doanh nghiệp sẽ giúp giảm chi phí, tiết kiệm thời gian và thúc đẩy hoạt động kinh doanh thuận lợi.’ Ông Tuấn cũng đề xuất giao các chỉ số KPI về phát triển kinh tế và thành lập doanh nghiệp tư nhân cho các địa phương, đồng thời lấy đây làm tiêu chí đánh giá thành tích chính trị.

Khi hành vi công vụ trở thành động lực phát triển doanh nghiệp, một chính sách hay chỉ thật sự có ý nghĩa khi nó sống trong từng hành vi, từng quyết định, từng nụ cười đồng hành của cán bộ công quyền. Mỗi doanh nghiệp được hỗ trợ kịp thời, mỗi thủ tục được cắt giảm đúng lúc, mỗi không gian đầu tư được mở rộng hiệu quả – chính là minh chứng cụ thể cho sự thay đổi từ bên trong bộ máy.

Trong 6 tháng đầu năm 2025, tỉnh Phú Thọ đã ghi nhận sự tăng trưởng ấn tượng với 1.878 doanh nghiệp đăng ký thành lập mới, tăng hơn 32% so với cùng kỳ năm trước. Tốc độ tăng trưởng kinh tế của tỉnh đạt 10,09%, đứng thứ 9 cả nước. Những con số này là minh chứng cho sự chuyển mình của tỉnh Phú Thọ sau khi sáp nhập và cho thấy tiềm năng phát triển mạnh mẽ của vùng đất này.

Việc Bộ Chính trị ban hành Nghị quyết số 68-NQ/TW về phát triển kinh tế tư nhân đã tạo ra một luồng gió mới cho sự phát triển của doanh nghiệp tư nhân tại các địa phương. Nghị quyết này không chỉ khẳng định vai trò quan trọng của kinh tế tư nhân mà còn đặt ra các mục tiêu cụ thể để phát triển lĩnh vực này. Tỉnh Phú Thọ, Hòa Bình và Vĩnh Phúc đã khẩn trương ban hành kế hoạch hành động cụ thể để hiện thực hóa nghị quyết này. Các kế hoạch này bao gồm các mục tiêu rõ ràng, có tầm nhìn xa đến năm 2045.

Mục tiêu của Phú Thọ là đến năm 2030 có trên 19.000 doanh nghiệp, khu vực kinh tế tư nhân đóng góp khoảng 62-65% GRDP; đến năm 2045 phấn đấu đạt 30.000 doanh nghiệp, chiếm 67-70% GRDP. Tương tự, Hòa Bình đặt mục tiêu đến năm 2030 có 7.500 doanh nghiệp tư nhân, đóng góp trên 55% GRDP; đến năm 2045 đạt 11.300 doanh nghiệp, đóng góp trên 60% GRDP. Vĩnh Phúc đặt mục tiêu đến năm 2030 có khoảng 20.000 doanh nghiệp tư nhân, 80.000 hộ kinh doanh cá thể, khu vực tư nhân đóng góp khoảng 35% GRDP; đến năm 2045 sẽ có 50.000 doanh nghiệp, chiếm 45% GRDP.

Các địa phương đã xác định rõ ngành ưu tiên, chỉ tiêu phát triển doanh nghiệp, tỷ trọng GRDP, cũng như các giải pháp hỗ trợ – chuyển đổi số, cải thiện thể chế, phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao… tạo nền tảng vững chắc cho sự phát triển của doanh nghiệp tư nhân.

Sự tăng trưởng của doanh nghiệp tư nhân tại Phú Thọ và các địa phương khác đã góp phần vào việc tăng trưởng kinh tế của tỉnh. Tuy nhiên, vẫn còn nhiều thách thức cần phải vượt qua, bao gồm sự chênh lệch giữa các vùng về quy mô doanh nghiệp, chất lượng hạ tầng và năng lực cạnh tranh.

Để kinh tế tư nhân thực sự trở thành trụ cột, điều quan trọng hơn cả là những cam kết phải được cụ thể hóa trong từng chính sách, từng quy trình được tháo gỡ cho doanh nghiệp. Việc xây dựng một kế hoạch hành động thống nhất cho tỉnh Phú Thọ mới được UBND tỉnh khẩn trương thực hiện ngay trong tháng 7/2025.

Với những nỗ lực và quyết tâm của chính quyền địa phương, cùng với sự hỗ trợ từ các chính sách của Trung ương, Phú Thọ và các địa phương khác có tiềm năng phát triển mạnh mẽ và trở thành điểm sáng trong bức tranh kinh tế của cả nước.