Ngày 2 và 5 tháng 8 năm 1964 đã đi vào lịch sử như một trong những chiến thắng quan trọng nhất của Hải quân Nhân dân Việt Nam trong cuộc kháng chiến chống Mỹ. Chiến thắng này không chỉ thể hiện tinh thần chiến đấu quả cảm và anh dũng của các chiến sĩ hải quân mà còn là minh chứng cho khí phách và ý chí quyết tâm bảo vệ chủ quyền biển đảo của dân tộc Việt Nam.
Trong bối cảnh chiến lược ‘Chiến tranh đặc biệt’ của Mỹ ở miền Nam đang bị đẩy lùi, Mỹ đã chuẩn bị mở rộng chiến tranh ra miền Bắc. Vào tháng 7 năm 1964, Mỹ đã tăng cường các hoạt động khiêu khích tại vùng biển miền Bắc bằng cách sử dụng tàu chiến và máy bay để tiến hành trinh sát và do thám. Trước tình hình này, từ cuối năm 1963, Trung ương Đảng đã có chỉ đạo chiến lược rõ ràng: phải nâng cao cảnh giác và sẵn sàng đối phó với mọi tình huống có thể xảy ra. Bộ Chính trị cũng đã ra chỉ thị về việc tăng cường sẵn sàng chiến đấu và đánh trả các hành động khiêu khích của địch.
Ngày 6 tháng 7 năm 1964, toàn Quân chủng Hải quân đã chuyển sang trạng thái sẵn sàng chiến đấu cao. Sở chỉ huy tiền phương được thành lập tại sông Gianh và các tàu chiến được điều động đến các khu vực chiến lược để chủ động đối phó với các tình huống phức tạp có thể phát sinh. Vào đêm 31 tháng 7 năm 1964, Mỹ đã cho tàu khu trục Ma-đốc xâm phạm vùng biển Quảng Bình. Bộ Tư lệnh Hải quân đã quyết định sử dụng 3 tàu phóng lôi để phục kích đánh trả. Mặc dù phải đối mặt với pháo kích và máy bay địch, các tàu phóng lôi của ta đã quả cảm lao vào đội hình tàu địch và tấn công bằng ngư lôi.
Trận đánh ngày 2 tháng 8 năm 1964 đã đánh đuổi tàu Ma-đốc ra khỏi lãnh hải Việt Nam, ghi dấu chiến thắng đầu tiên của Hải quân Nhân dân Việt Nam. Chiến thắng này có ý nghĩa rất quan trọng, không chỉ thể hiện tinh thần chiến đấu quả cảm của các chiến sĩ hải quân mà còn khẳng định khí phách của một dân tộc quyết tâm bảo vệ chủ quyền biển đảo. Sau đó, Mỹ đã dựng lên cái gọi là ‘Sự kiện Vịnh Bắc Bộ’ và phát động chiến dịch ‘Mũi tên xuyên’ để leo thang đánh phá miền Bắc.
Đến ngày 5 tháng 8 năm 1964, Mỹ đã huy động hàng chục máy bay tập kích ồ ạt vào các căn cứ và kho tàng của Hải quân ta. Tuy nhiên, Hải quân Nhân dân Việt Nam đã hiệp đồng chiến đấu chặt chẽ, bắn rơi 8 máy bay và bắt sống tên giặc lái Mỹ. Chiến thắng ngày 5 tháng 8 không chỉ là đòn trả đũa đích đáng mà còn chứng minh sự chủ động và tinh thần sẵn sàng chiến đấu cao của quân và dân miền Bắc. Bộ đội Hải quân và Phòng không được Đảng, Chính phủ và Quân ủy Trung ương tuyên dương công trạng.
Chủ tịch Hồ Chí Minh đã gửi lời khen ngợi và ghi nhận chiến công của Hải quân Nhân dân Việt Nam. Chiến thắng trận đầu của Hải quân Nhân dân Việt Nam đã trở thành một dấu mốc lịch sử quan trọng, thể hiện ý chí quyết tâm bảo vệ chủ quyền biển đảo và tinh thần quả cảm của quân và dân Việt Nam. Những chiến công của Hải quân Nhân dân Việt Nam trong những ngày tháng đó đã góp phần làm nên lịch sử vẻ vang của dân tộc, để lại những bài học kinh nghiệm quý báu cho các thế hệ sau này. Trận đánh Hải quân Nhân dân Việt Nam đã đi vào lịch sử như một biểu tượng của sự kiên cường và bất khuất của quân và dân Việt Nam trong cuộc đấu tranh vì độc lập, tự do và chủ quyền quốc gia.